Μετά από κόπους χρόνων….ήρθε η σισύφειος λίθος. Για πρώτη φορά παρακολουθούμε τον Εθνικό μας Ύμνο στην ελληνική νοηματική γλώσσα μέσα από ένα βίντεο. Ποια είναι η θέση των κωφών στην κοινωνία;
Πρόκειται για μια παραγωγή του Συλλόγου Διδασκόντων της νοηματικής στην Ελλάδα. Η κα Αγάπη Δημοπούλου, μέλος του Δ.Σ. των διδασκόντων της ελληνικής νοηματικής γλώσσας, εξήγησε πώς προέκυψε η ιδέα και εντέλει η υλοποίηση του Εθνικού Ύμνου στη νοηματική γλώσσα στην εκπομπή «Από τις Έξι» της ΕΡΤ.
Όπως εξήγησε η κα Αγάπη Δημοπούλου, η ιδέα ήρθε στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 200 χρόνια από την ελληνική επανάσταση. «Όλοι οι ακούοντες ακούν τον εθνικό ύμνο ως Έλληνες, ταυτόχρονα βλέπουν και τη σημαία συγκινούνται. Εμείς δεν έχουμε τίποτα. Και σκεφτήκαμε λοιπόν ότι ήταν μια πολύ καλή ευκαιρία.» «Έπρεπε να βρούμε τον τρόπο να μεταφράσουμε τον εθνικό ύμνο γιατί είναι ένα λογοτεχνικό έργο. Δεν είναι απλά μια μετάφραση από τα ελληνικά στη νοηματική. Φτιάξαμε λοιπόν μια επιστημονική επιτροπή από 18 άτομα. Επιστήμονες, γλωσσολόγους, φιλόλογους και δασκάλους της νοηματικής γλώσσας. Όλοι κωφοί, εκτός από τους γλωσσολόγους.» «Όλο αυτό ξεκίνησε από τον Οκτώβριο του 2020 μέχρι τον Δεκέμβριο, δουλέψαμε πολύ σκληρά, κάναμε πολύ δύσκολη δουλειά. Όλες οι συναντήσεις μας ήταν διαδικτυακές μέσω zoom λόγω κορονοιού. Καταφέραμε όμως και βρήκαμε τον τρόπο αυτόν που μπορεί να αποδοθεί ο εθνικός ύμνος στη νοηματική.»
«Έπειτα έπρεπε να σκεφτούμε πώς θα το παρουσιάσουμε. Γιατί όλο αυτό είναι μοναδικό! Γίνεται για πρώτη φορά και έπρεπε να γίνει σωστή δουλειά. Πήραμε επαγγελματία σκηνοθέτη και μουσικό. Ψάχναμε 5 μήνες να βρούμε χορηγούς για να μπορέσουμε να το κάνουμε. Και το αποτέλεσμα είναι αυτό που βλέπετε και είμαστε πολύ περήφανοι για αυτό το κατόρθωμα. Τα παιδιά που τον αποδίδουν είναι δύο κωφοί μαθητές από τη Θεσσαλονίκη και κάναμε τα γυρίσματα. Αυτός ο εθνικός ύμνος θα μπει και στην Ολυμπιάδα κωφών και θα ψάλλεται και στα σχολεία κωφών και όπου υπάρχουν μη ακούοντες».
Η απάντηση κρύβεται στο έργο του Stéphane Correa «Αν κατάλαβα καλά», Σεπτέμβρης 2013, από την εκπομπή “L’Oeil et la Main” (Το Μάτι και το Χέρι) του Πέμπτου Καναλιού της γαλλικής τηλεόρασης. Ο Φρανσουά Ζιρώ ήταν ασθενής της μονάδας περίθαλψης κωφών σε ένα νοσοκομείο στο Παρίσι. Ο ίδιος έκανε σημαία τον καρκίνο του για τον αγώνα του όχι μόνο ενάντια στην αρρώστια του αλλά και ενάντια στον κοινωνικό αποκλεισμό των κωφών. Πέθανε λοιπόν τον Σεπτέμβρη του 2013, την εποχή δηλαδή της παρουσίασης του ντοκυμαντέρ στη γαλλική τηλεόραση, έξι μήνες μετά το γύρισμα του έργου αυτού.
Στη συνέχεια του θανάτου του, μιά ομάδα κωφών κινητοποιήθηκε και ίδρυσε τον πρώτο σύλλογο κωφών στη Γαλλία για τον αγώνα εναντίον του καρκίνου, ένας σύλλογος πολύ δραστήριος που οργανώνει ενημερωτικές ομιλίες για την προώθηση της πληροφόρησης και της πρόληψης του καρκίνου στην κοινότητα των κωφών.
Το 1975 ξεκίνησε ένα κίνημα στη Γαλλία που ονομάζεται τώρα «το ξύπνημα των Κωφών».
Αυτό το κίνημα κωφών εντάσσεται μέσα σ’ ένα πιο γενικό διεθνές κίνημα συλλογικής αυτοπροβολής των Κωφών και των ατόμων με ειδικές ανάγκες γενικά. Ειδικά οι κωφοί διεκδίκησαν την αναγνώριση της νοηματικής γλώσσας, την εισαγωγή της στα σχολεία και τη διδασκαλία της, τη χρήση της στις καθημερινές συναλλαγές, προέβαλαν την κουλτούρα των Κωφών και γενικά κινητοποιήθηκαν για την καταπολέμηση του αποκλεισμού τους σε κάθε τομέα της κοινωνικής τους ζωής. Εν συνεχεία το 1995, ιδρύθηκε η πρώτη μονάδα περίθαλψης κωφών στα πλαίσια του δημοσίου στο νοσοκομείο Σαλπετριέρ στο Παρίσι. Από τότε, έχουν ιδρυθεί άλλες 18 μονάδες σε όλη τη Γαλλία που πραγματοποιούν πάνω από 20 000 συνεδρίες το χρόνο για 6000 ασθενείς.
Η δεύτερη λοιπόν αλλαγή είναι το ότι τα νοσοκομεία παραδέχτηκαν ότι για να εκτελέσουν το δημόσιο τους λειτούργημα παροχής περίθαλψης σε όλους, πρέπει τα ίδια να προσαρμόσουν τη λειτουργία τους στις εκάστοτε ανάγκες των κωφών ασθενών που περιθάλπουν. Και σ’ αυτή τη διαδικασία προσαρμογής, το θέμα της γλώσσας επικοινωνίας είναι κεντρικό. Γι’ αυτό το λόγο, όχι μόνο τα ακούοντα μέλη των μονάδων περίθαλψης κωφών της Γαλλίας κατέχουν τη νοηματική γλώσσα, αλλά έχουν προσληφθεί και κωφοί επαγγελματίες που ονομάζονται «διαμεσολαβητές». Εντοπίζουμε λοιπόν δύο κινήσεις: τη συλλογική αυτοπροβολή των Κωφών και την κοινωνική αλλαγή από μέρους των ακουόντων, με συνδετικό κρίκο τη γέφυρα που αποτελεί η νοηματική γλώσσα.
Στην Ελλάδα, η Ελληνική Νοηματική Γλώσσα αναγνωρίστηκε με τον Νόμο 2817/2000 ως η επίσημη γλώσσα των Κωφών και Βαρήκοων Ατόμων μόνο στον τομέα της εκπαίδευσης. Το Ελληνικό Κοινοβούλιο με τον Νόμο 4074/2012 κύρωσε τη Σύμβαση του Ο.Η.Ε. του 2006 για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες και του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου σ’ αυτή κατοχυρώνοντας τα ανθρώπινα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, ήτοι και των Κωφών και Βαρήκοων πολιτών της χώρας. Η Ελληνική Νοηματική Γλώσσα αναγνωρίζεται ως πρώτη γλώσσα των κωφών και βαρήκοων μαθητών με τον νόμο 2817/2000.
Από το 2000, σύμφωνα με τον προαναφερόμενο νόμο, αλλά και τον 3699/2008, η γνώση της Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας αποτελεί υποχρεωτικό προσόν για την πρόσληψη νέων επαγγελματιών στην εκπαίδευση κωφών μαθητών. Με τον Νόμο 4488/2017 (Άρθρο 65, παράγραφος 2), η Ελληνική Νοηματική Γλώσσα αναγνωρίζεται ως ισότιμη με την ελληνική γλώσσα. Επιπλέον, ο νόμος ορίζει ότι το κράτος λαμβάνει μέτρα για την προώθησή της, καθώς και για την κάλυψη όλων των αναγκών επικοινωνίας των κωφών και βαρήκοων πολιτών.
Στην Ελλάδα επίσης, υπάρχουν κι άλλες πρωτοβουλίες πέραν του νομοθετικού πλαισίου: το Πανεπιστήμιο της Πάτρας ίδρυσε έδρα νοηματικής γλώσσας, εκπαιδεύονται διερμηνείς σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας, άνοιξαν δίγλωσσα σχολεία από το νηπιαγωγείο ως το λύκειο στην Πάτρα, στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη, και παρόλο που στο χώρο της υγείας, οι πρωτοβουλίες είναι ακόμα μετρημένες – τουλάχιστον εγώ δεν τις γνωρίζω καλά – διευρύνεται εμφανώς το ενδιαφέρον για τη νοηματική γλώσσα, την κουλτούρα των κωφών και το ρόλο αυτών στην κοινωνία.
Μάλιστα σε λίγες χώρες ανά τον κόσμο διαθέτουν τόσο προχωρημένους νόμους όσο τους ελληνικούς. Στη Γαλλία, ο νόμος για τα ΑμΕΑ του 2005 αναγνωρίζει τη νοηματική γλώσσα ως άρτια γλώσσα αλλά δεν την αναγνωρίζει ως ισότιμη με την προφορική γαλλική γλώσσα. Ένα διάταγμα του 1991 δίνει το δικαίωμα στους γονείς να διαλέξουν ελεύθερα μεταξύ δίγλωσσης εκπαίδευσης στα σχολεία (γαλλικά και νοηματική) και μονόγλωσσης (μόνο γαλλικά). Όμως, οι περισσότερες οικογένειες που διαλέγουν τη δίγλωσση αναγκάζονται να μετακομίσουν για να έρθουν πιο κοντά σ’ ένα από τα λίγα, πέντε ή έξη, σχολεία που για όλη τη Γαλλία, παρέχουν αυτή την εκπαίδευση.
Άραγε το πλαίσιο του νόμου δε φτάνει για να λυθούν τα πρακτικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν καθημερινά οι κωφοί, παιδιά κι ενήλικες; Η νοηματική γλώσσα, η ευρεία χρήση της, η διάδοσή της και η ανάπτυξή της συνιστούν ένα μέσο καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού των κωφών και της ενίσχυσης της κοινωνικής τους ένταξης.
Νικολέτα Γατζούδη
Ειδική Παιδαγωγός-Θεατρολόγος-Δημοσιογράφος
MSc, Med
Contact @: https://www.instagram.com/gatzoudinikoleta/
