Με τη λέξη Πρωτοχρονιά ή αρχιχρονιά, ή πρώτη του έτους ή αρχιμηνιά, χαρακτηρίζεται η πρώτη ημέρα του οποιουδήποτε ακολουθούμενου ημερολογιακού έτους.
Στις περισσότερες χώρες η ημέρα της Πρωτοχρονιάς έχει καθιερωθεί ως επίσημη αργία (εργασίας) και γιορτάζεται μαζικά. Κατά το Γρηγοριανό ημερολόγιο που ακολουθεί ο Δυτικός κόσμος στη σύγχρονη εποχή, πρωτοχρονιά είναι η 1η Ιανουαρίου.
Δε συμβαίνει όμως το ίδιο με όλες τις χώρες. Υπάρχουν διαφορετικά έθιμα σε όλο τον κόσμο.
Πρωτοχρονιά στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα η Πρωτοχρονιά είναι μεγάλη και μία από τις σημαντικές γιορτές για τους Έλληνες. Αρχίζει με τα Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα του Αγίου Βασιλείου που ψάλλονται από παιδιά στις 31 Δεκεμβρίου από νωρίς το πρωί μέχρι το μεσημέρι.
Την Παραμονή πρωτοχρονιάς αλλά και ανήμερα μαζεύονται όλοι οι συγγενείς μαζί στο σπίτι σε οικογενειακή συγκέντρωση ανταλλάζουν δώρα και τρώνε γύρω από το οικογενειακό τραπέζι όλοι μαζί.
Εξέχουσα θέση στο γιορτινό τραπέζι της Πρωτοχρονιάς όπως και τα Χριστούγεννα κατέχει το χοιρινό. Με τον ερχομό του νέου έτους γιορτάζουν: Ο Βασίλειος, η Βασιλεία, ο Βασιλικός, η Βασιλική κ.α.
Κινέζικη Πρωτοχρονιά
Η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας χρησιμοποιεί επίσημα το Γρηγοριανό ημερολόγιο, όπως και οι δυτικές χώρες. Παρ’ όλα αυτά η Κινέζικη Πρωτοχρονιά δεν συμπίπτει την 1η Ιανουαρίου αλλά γιορτάζεται σε διαφορετικές ημερομηνίες κάθε χρόνο, αφού βασίζεται ακόμη και σήμερα στο αρχαίο κινεζικό ημερολόγιο που έχει τις ρίζες του βαθιά στο παρελθόν όταν, σύμφωνα με την παράδοση, το ημερολόγιο αυτό επινοήθηκε και εγκαθιδρύθηκε από τον Κινέζο αυτοκράτορα Χουανγκντί το 2637 π. Χ.
Όπως και πολλά άλλα ημερολόγια του κόσμου το Κινέζικο είναι κι αυτό ένας συνδυασμός ηλιακού και σεληνιακού ημερολογίου και βασίζεται μερικώς τουλάχιστον στις φάσεις της Σελήνης, ένα μηνιαίο φαινόμενο που είναι εμφανές σε όλους.
Σύμφωνα με το ημερολόγιο αυτό ένα κανονικό έτος έχει 12 σεληνιακούς μήνες, ενώ ένα δίσεκτο έτος έχει 13 σεληνιακούς μήνες. Σε ημέρες το κανονικό έτος διαρκεί από 353 έως 355 ημέρες, ενώ ένα δίσεκτο έτος διαρκεί από 383 έως 385 ημέρες.
Με αυτά ως βάση στο κινεζικό ημερολόγιο η Πρωτοχρονιά γιορτάζεται σε διαφορετικές ημερομηνίες που επαναλαμβάνονται σε μια περίοδο 60 ετών, ενώ κάθε έτος παίρνει την ονομασία ενός ζώου.
Έτσι η Πρωτοχρονιά στη διάρκεια του 2005 γιορτάστηκε στις 9 Φεβρουαρίου (έτος 4703 ή έτος του πετεινού), ενώ το 2006 γιορτάστηκε στις 29 Ιανουαρίου (έτος 4704 ή έτος του σκύλου) κ.ο.κ.
Μουσουλμανική Πρωτοχρονιά
Στην περίπτωση του Αραβικού-Μουσουλμανικού ημερολογίου, που κι αυτό είναι σεληνιακό με διάρκεια 354 ημερών, δεν προστίθεται ποτέ κάποιος επιπλέον μήνας με αποτέλεσμα οι διάφορες θρησκευτικές εορτές των Μουσουλμάνων να μετακινούνται δια μέσου των εποχών.
Το γεγονός αυτό οδηγεί το ημερολόγιο να αρχίζει 10 έως 12 ημέρες νωρίτερα του προηγουμένου σε σχέση με το ηλιακό έτος. Η Πρωτοχρονιά δηλαδή των Μουσουλμάνων είναι πάντα η πρώτη ημέρα του μήνα τον οποίον ονομάζουν «Μουχαράμ».
Αλλά και στη χρονολόγηση υπάρχει διαφορά, αφού οι Μουσουλμάνοι ξεκινούν την αρίθμηση των ετών τους από το έτος της «Εγίρας», δηλαδή την 16η Ιουλίου του 622 μ. Χ. στο Ιουλιανό ημερολόγιο.
Ιαπωνική Πρωτοχρονιά
Στην Ιαπωνία γιορταζόταν ανέκαθεν η φύση, όπως για παράδειγμα, η ημερομηνία άνθισης των κερασιών. Το ημερολόγιό τους ήταν παρόμοιο με το Κινεζικό και χωριζόταν σε 24 δεκαπενθήμερες περιόδους και ήταν συνδεδεμένο με τις αγροτικές τους εργασίες.
Από το 1873 όμως η Ιαπωνία εισήγαγε το Γρηγοριανό ημερολόγιο με διαφορετική όμως χρονολόγηση που συνεχίζεται από το 660 π. Χ.
Βουδιστική Πρωτοχρονιά
Πολλοί λαοί της Νοτιοανατολικής Ασίας χρησιμοποιούν το σεληνοηλιακό Βουδιστικό ημερολόγιο 12 μηνών 29 ή 30 ημερών με ένα δίσεκτο μήνα 30 ημερών που προστίθεται σε κανονικά διαστήματα. Και σ’ αυτές τις περιπτώσεις αλλάζει κι εδώ η χρονολόγηση.
Παλαιοημερολογίτες
Ειδικότερα, από τους Χριστιανούς που ακολουθούν το Γρηγοριανό ημερολόγιο, οι λεγόμενοι Παλαιοημερολογίτες γιορτάζουν την Πρωτοχρονιά 13 ημέρες μετά, δηλαδή στις 14 Ιανουαρίου, ακολουθώντας το παλαιότερο Ιουλιανό ημερολόγιο, εξ ου και παλαιοημερολογίτες.
Ως γνωστό το Ιουλιανό ημερολόγιο ως προς τις εορτές (εορτολόγιο) ακολουθούν σήμερα όλα τα Πατριαρχεία και όλες οι Ανατολικές Ορθόδοξες Εκκλησίες εκτός της Εκκλησίας της Ελλάδος η οποία τον Φεβρουάριο του 1924 αποφάσισε να χρησιμοποιεί το Γρηγοριανό ημερολόγιο για τις θρησκευτικές γιορτές με εξαίρεση τις κινητές εορτές που βασίζονται στη γιορτή του Πάσχα η οποία συνεχίζει να υπολογίζεται με βάση το Ιουλιανό ημερολόγιο και τον σεληνιακό κύκλο του Μέτωνος.
