Τα ελληνικά δημοτικά τραγούδια από την Επανάσταση του 1821 όχι μόνο αφηγούνταν ιστορίες γενναίων επαναστατών, αλλά χρησίμευσαν επίσης ως ιστορικά κείμενα και διαχυτές της παράδοσης.
Ο νικητής του βραβείου Νόμπελ Οδυσσέας Ελύτης έγραψε κάποτε ότι «καμία επανάσταση, ούτε στην τέχνη ούτε στη ζωή, δεν έχει περισσότερες πιθανότητες να πετύχει από αυτή που χρησιμοποιεί την παράδοση ως βάση της».
Τα δημοτικά τραγούδια της Επανάστασης του 1821 φτιάχτηκαν στα κρησφύγετα των επαναστατών και δημιουργήθηκαν επίκαιρα στις περισσότερες περιπτώσεις. Συχνά τραγουδούνταν και χορεύονταν και δυστυχώς, μερικά ξεχάστηκαν την επόμενη μέρα.
Ευτυχώς, τα πιο συγκινητικά από αυτά έμειναν στη συνείδησή μας, όχι μόνο ως ντοκουμέντα της εποχής αλλά και ως τραγούδια που τραγουδιούνται και χορεύονται σήμερα, ως υπενθυμίσεις των μεγαλύτερων στιγμών της ελληνικής ιστορίας.
Τραγούδια χαράς και πένθους
Τα δημοτικά τραγούδια έδιναν χαρά και δύναμη σε όσους τα άκουγαν. Την άλλη μέρα βγήκαν να πολεμήσουν τους Οθωμανούς με αυτά τα τραγούδια στα χείλη.
Το ίδιο έκαναν και οι αρχαίοι Σπαρτιάτες, οι οποίοι θα πολεμούσαν αφού άκουγαν το τραγούδι που έγραψε ειδικά για αυτούς ο ποιητής Τυρταίος και που τους είχε τραγουδήσει ο ίδιος το βράδυ πριν από μια μάχη.
Τα τραγούδια έλεγαν ιστορίες για μάχες και γενναίες πράξεις, για συμπολεμιστές που έπεσαν στο πεδίο της μάχης, για μητέρες και συζύγους και για βάρβαρες σφαγές από τους Τούρκους.
Ήταν επίσης τραγούδια πίστης και αφοσίωσης στην Ορθόδοξη Εκκλησία, εγκώμια της Παναγίας και πολιούχων Αγίων, ορισμένοι που ζητούσαν θεϊκή βοήθεια.
Ωστόσο, πολλά από αυτά δεν ξεχάστηκαν. Σήμερα λειτουργούν ως μικροσκοπικά κεφάλαια μιας μακράς, πλούσιας ιστορίας, κάνοντας τους Έλληνες να αισθάνονται περήφανοι και να χαίρονται για τη νίκη που πέτυχαν οι πρόγονοί τους κατά τη διάρκεια του Πολέμου της Ανεξαρτησίας.
Πολλά από τα δημοτικά τραγούδια χάθηκαν με τον καιρό, τραγικά. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι επαναστάτες ήταν κυρίως αγρότες και βοσκοί που δεν ήξεραν να γράφουν.
Ήταν αναλφάβητοι και ακόμη και αυτοί που μπορούσαν να γράψουν συχνά στερούνταν σε υλικό γραφής, όπως στυλό και χαρτί. Όμως δεν τους έλειπε η αγάπη για την Ελλάδα και ήταν αποφασισμένοι να διώξουν τους Οθωμανούς από την πατρογονική τους γη.
Το «συγγραφικό τους υλικό» ήταν η γλώσσα τους και η πλούσια παράδοση της γης και οι μύθοι, μαζί με την Παναγία και τους Αγίους που τους καθοδήγησαν στον ιερό σκοπό.
Μερικοί πολεμιστές, που άφησαν το ένα στρατόπεδο και πήγαν στο άλλο, κουβαλούσαν μαζί τους όχι μόνο τα τουφέκια τους αλλά και μερικά από τα τραγούδια που τους άρεσε να τραγουδούν στον προηγούμενο καταυλισμό τους.
Όσο για τις μελωδίες που χρησιμοποιούσαν, τραγουδούσαν όπως ήθελαν, αποδίδοντάς τους με την πιο απλή μορφή μέτρου, προσθέτοντας και αφαιρώντας ακόμη και στίχους και λέξεις κατά βούληση.
Τις περισσότερες φορές αυτά τα αυτοσχέδια δημοτικά τραγούδια δεν ξεπερνούσαν τα όρια κάθε περιοχής. Τραγούδια που τραγουδιόντουσαν στις πλαγιές ενός βουνού, συχνά δεν γίνονταν γνωστά στα χωριά στο βουνό απέναντί του.
Κάθε χωριό, βουνό ή περιοχή είχε τους δικούς του ήρωες και χαρακτήρες τραγουδιών για να κλάψουν και να θρηνήσουν και να αφηγηθούν ιστορίες για την οικογένεια του πολεμιστή.
