Ενοχή… Έχετε την αίσθηση ότι κάτι πάντα κάνετε λάθος, αλλά δυσκολεύεστε να προσδιορίσετε τι ακριβώς είναι αυτο; Όταν όντως κάτι πάει στραβά, μήπως είστε οι πρώτοι που παίρνετε την ευθύνη;
Γράφει η κλινική ψυχολόγος Δήμητρα Ζάφειρα
Ακόμα κι αν προσπαθείτε να βοηθήσετε τους άλλους με κάθε τρόπο και όλο σας το είναι, βασανίζεστε εσωτερικά από σκέψεις ότι όλα αυτά που κάνετε δεν είναι με κάποιον τρόπο αρκετά, ότι δεν είστε επαρκείς; Αισθάνεστε λιγότεροι των περιστάσεων, αλλά δεν βρίσκετε το λόγο;
Άτομα που έχουν ενοχική προσωπικότητα, συχνά σκέφτονται όπως παρακάτω:
- Αν δε σκέφτομαι πρώτα τους άλλους, είμαι εγωιστής και δεν είναι καλό αυτό.
- Είναι δική μου ευθύνη να εξασφαλίσω στους άλλους τη χαρά.
- Δεν είμαι τόσο καλός/ή, όσοι οι άλλοι
- Το σωστό πράγμα είναι να βάζω τις ανάγκες των άλλων σε προτεραιότητα (παρά τις δικές μου)
Γιατί νιώθουμε ενοχή;
Ας ξεκινήσουμε λέγοντας ότι κανείς άνθρωπος δε γεννιέται με τέτοιου τύπο σκέψεις. Η ενοχή δεν έρχεται από μόνη της! Αν αισθάνεστε ένοχοι χωρίς ιδιαίτερο λόγο (ή σε περιστάσεις που δεν αρμόζει), τότε αυτή σας η τάση είναι κάτι που χτίστηκε στο παρελθόν και πρέπει να εντοπίσετε τις ρίζες της εκει.
Η ενοχή ή αλλιως η εσωτερική κριτική που έχει ο καθένας, ή ενσυναίσθηση για τις συνέπειες των πράξεων του έχει πολύ να κάνει με τα “μηνύματα” που δεχόμασταν μεγαλώνοντας.
Ας δούμε κάποια παραδείγματα του πως “δουλεύει” η ενοχή.
Κάποιος μεγαλώνει σε ένα οικογενειακό περιβάλλον που η επιτυχία και το γόητρο είναι κυρίαρχα. Το παιδί μιας τέτοιας οικογένειας αναπτύσσει άθελα του μια πιεστική, απαιτητική εσωτερική φωνή που του λέει ότι πρέπει να κάνει τα πάντα για να πετύχει, να μην απογοητεύσει, για να αξίζει!
Αρχικά, η εσωτερική μας κριτική έρχεται για να μας “βοηθήσει”! Σαν παιδιά, είμαστε ευάλωτοι και χρειαζόμαστε την προστασία, την αγάπη και την αποδοχή των γονιών μας για να επιβιώσουμε.
Η ενοχή, λοιπόν, εξυπηρετεί ένα σημαντικό σκοπό. Μας βοηθά να συντονιστούμε με το περιβάλλον μας και να συμπεριφερόμαστε με τέτοιο τρόπο που είναι επιθυμητός από αυτό, άρα μας βοηθά να διατηρήσουμε τη σύνδεση που απεγνωσμένα χρειαζόμαστε.
Το πρόβλημα αρχίζει να υφίσταται όταν με τον καιρό όλες αυτές οι σκέψεις γίνονται ένα με την προσωπικότητα μας! Ακόμα χειρότερα αν γίναμε θύματα συναισθηματικού χειρισμού (δυστυχώς θα πω από τα πιο αγαπημένα μας πρόσωπα!). Μολονότι, η ενοχή μπορεί να μας βοήθησε να συμμορφωθούμε καθώς μεγαλώναμε, στην ενήλικη ζωή μας εμποδίζει να κατακτήσουμε όλο μας το δυναμικό.
Αν λοιπόν, η ενοχή είναι ένα οικείο σε σας συναίσθημα, είναι γιατί χτίστηκε ένα σύστημα πεποιθήσεων στο παρελθόν σας μέσα από αυτά που λέγονταν άμεσα και ξεκάθαρα σε σας ή έμμεσα (για παράδειγμα, μέσα από τις πράξεις).
Άλλο παράδειγμα: ας πούμε ότι μεγαλώσατε σε ένα περιβάλλον που υπήρξε ένας άρρωστος γονέας ή ένας αδελφός με πρόβλημα ή οικονομική ανέχεια κτλ., μεγαλώνατε με την εσωτερική σκέψη ότι πρέπει να είστε καλοί, να μην δημιουργείτε παραπάνω προβλήματα, να φροντίζετε και να υπηρετείτε τους άλλους.
Το πρόβλημα, όμως, μεγαλώνοντας είναι ότι συνειδητοποιείτε ότι δεν μπορείτε να τους ικανοποιήσετε όλους και ότι δυστυχώς στην προσπάθεια σας να το κάνετε, λησμονείτε τις δικές σας ανάγκες! Μη σας πω ότι δυσκολεύεστε να αναγνωρίσετε και ποιές είναι τελικά οι δικές σας ανάγκες, αυτό που εσείς χρειάζεστε!
Έτσι κάθε φορά που χρειάζεται π.χ. Να διεκδικήσετε κάτι για εσάς ή να οριοθετήσετε κάποιον, πνίγεστε στις ενοχές, γιατί το μυαλό σας έχει μάθει να πιστεύει ότι αν στρέψετε την προσοχή στις δικές σας ανάγκες θα έρθετε αντιμέτωποι με την απόρριψη που φοβόσασταν όταν ήσασταν παιδιά!
Σημάδια που πρέπει να σας ανησυχούν είναι:
- Η μόνιμη ανάγκη σας να ικανοποιείτε τους άλλους.
- Αισθάνεστε ένοχοι όταν διαφωνείτε με κάποιον.
- Δυσκολεύεστε να αναγνωρίσετε τι πραγματικά θέλετε στη ζωή σας.
- Βάζετε τις ανάγκες των άλλων πάνω από τις δικές σας
- Δεν αντέχετε να στεναχωρείτε τους άλλους ή να τους λέτε όχι
- Είστε ο φροντιστής, ο “ψυχολόγος” ή ο “νοσηλευτής” όλων.
- Δυσκολεύεστε να διεκδικήσετε πράγματα για εσάς.
- Δεν είστε καλοί στο να ζητάτε βοήθεια (αισθάνεστε άβολα ή ότι αποτύχατε αν το κάνετε).
Πώς να σταματήσετε να αισθάνεστε διαρκώς ενοχή!
Η ενοχή, όπως είπαμε, εξυπηρετεί έναν σκοπό. Μας δείχνει που κάναμε λάθος. Ο σκοπός όπως αυτός χάνεται στην πορεία, αν τα ενοχικά συναισθήματα παραμένουν χωρίς προφανή λόγο!
Το να ζει κάποιος τη ζωή του με ένα μόνιμο συναίσθημα ότι σε κάτι δεν ήταν καλός ή αρκετός, ότι έκανε λάθος, είναι όχι μόνο εξαντλητικό, αλλά δυνάμει μπορεί να οδηγήσει σε έντονο άγχος και να προκαλέσει ζημιά μακροπρόθεσμα.
Αντί λοιπόν, να βάζετε όλη σας την ενέργεια στις ανάγκες των άλλων, πρέπει να μάθετε να συγκεντρώνετε την προσοχή σας στις δικές σας ανάγκες.
Η θεραπεία μπορεί να σας βοηθήσει να ταυτοποιήσετε την προέλευση της ενοχικότητάς σας και με τον καιρό, να την αντιπαρέλθετε. Το πρώτο βήμα για να ξεπεράσετε τις ενοχές είναι η συνειδητοποίηση ότι αυτό το φορτίο δεν είναι δικό σας, αλλά σας το “φόρεσαν”.
Κατανοήστε, εξετάζοντας την ιστορία σας, γιατί είναι εκεί, τι εξυπηρετούσε και να είστε επιεικείς με τον εαυτό σας! Θα πω ότι οι άνθρωποι με ενοχές είναι κατά βάθος πολύ ευσυνείδητοι, καλοί συνεργάτες και πιστοί φίλοι. Το να έχεις το χάρισμα της ενσυναίσθησης είναι κάτι υπέροχο, ένα πραγματικά όμορφο χαρακτηριστικό προσωπικότητας.
Όπως, όμως, όλες οι ευαισθησίες μας πρέπει να κατευθυνθούν στα σωστά άτομα και στις σωστές καταστάσεις για να μη λειτουργήσουν σε βάρος του δικού μας καλού. Κανένας δε γεννήθηκε ένοχος. Έμαθε να νιώθει έτσι!
Το υψηλότερο συναίσθημα ευθύνης ανήκει στον εαυτό μας!
Σε αυτόν οφείλουμε και προσωπική συγχώρεση και επιείκεια και δέσμευση ότι θέλουμε να ζήσουμε μια ευτυχισμένη ζωή. Αυτό σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι ακόμα κι αν κάνατε κάπου λάθος, αυτό θα αγνοηθεί!
Είναι λυτρωτική η πορεία της αναγνώρισης, της αποδοχής και της αλλαγής ενός λάθους! Μόνο κερδισμένοι βγαίνετε! Η ενοχή σας εξυπηρετεί μόνο την παθητικότητα, ενώ η αποδοχή και η ανάληψη ευθύνης σας βγάζει από τη στασιμότητα και σας βάζει ενεργητικά στη ζωή. Με τα λάθη και τα σωστά της! Εσείς τι θα επιλέξετε;
