Ο κος Χαράλαμπος Μερμίγκης είναι Eιδικός Iατρός ύπνου και Πνευμονολόγος, Διευθυντής του Κέντρου Διαταραχών Ύπνου Ερρίκος Ντυνάν Hospital Center. Έλαβε την ειδικότητα της Ιατρικής του Ύπνου στο Cleveland Sleep Disorders Center (HΠΑ) και σήμερα είχαμε μια πολύ όμορφη συζήτηση για τα προβλήματα ύπνου και τόσο πόσο σημαντικός είναι ύπνος για την υγεία μας.
1.Πως θα μπορούσαμε να εξηγήσουμε επιστημονικά την αυπνία και πόσα είδη ύπνου υπάρχουν;
Η αυπνία είναι με απλά λόγια μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από μια «σκέψη που τρέχει συνεχώς (running mind)» και δεν μπορεί να σταματήσει ούτε κατά το διάστημα που πρέπει να κοιμηθούμε.
Υπάρχει μια υπερδιέγερση καθόλη τη διάρκεια της ημέρας που εμποδίζει την έλευση του ύπνου,παρότι δίνεται η δυνατότητα για ύπνου. Η αυπνία αποτελεί μαζί με το σύνδρομο ανεπαρκούς ύπνου ( λίγες ώρες ύπνου λόγω έλλειψης χρόνου για ύπνο εξαιτίας των συνθηκών της σύγχρονης ζωής που μας στερεί αυτό το αγαθό) αποτελούν τις συχνότερες διαταραχές του ύπνου. Η αυπνία μπορεί να αφορά την έλευση του ύπνου (πέφτουμε στο κρεββάτι αλλά περνούν πάνω από 30 λεπτά χωρίς να μπορέσουμε να κοιμηθούμε), την διατήρηση του ύπνου (ξυπνάμε μέσα στην νύχτα και δεν μπορούμε να ξανακοιμηθούμε) ή ξυπνάμε τις πρώτες πρωινές ώρες (πριν ξημερώσει) και μένουμε ξύπνιοι.Πολλές φορές ο τύπος αυπνίας αλλάζει από βράδυ σε βράδυ ή μπορεί κατά την ίδια νύχτα να εμφανισθούν περισσότερες μορφές πχ δυσκολία στην έλευση του ύπνου αλλά και πολλές αφυπνίσεις μέσα στην νύχτα και αδυναμία συνέχισης του ύπνου. Ποσοστό κοντά στο 40% των ανθρώπων έχει βιώσει την προσωρινή αυπνία, δηλαδή μια αυπνία λίγων ημερών μετά από κάποιο δυσάρεστο γεγονός που χαλά την ψυχολογία μας (θάνατος αγαπημένου προσώπου, οικογενειακά, επαγγελματικά, οικονομικά ή προσωπικά θέματα).
Το μεγάλο όμως πρόβλημα είναι η χρόνια αυπνία (αυπνία για πάνω από 3 φορές την εβδομάδα και για διάστημα άνω των 3 μηνών) που πολλές φορές ξεκινά χωρίς σαφές αίτιο αλλά επηρεάζει σημαντικά την ζωή και λειτουργικότητα του πάσχοντος.
Η αυπνία πολλές φορές συνέχεται με αγχώδη ή καταθλιπτική συνδρομή και μπορεί να αποτελεί ένα από τα συμπτώματα τους. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οργανικά προβλήματα όπως ο πόνος (μυοσκελετικά ή ρευματικά νοσήματα) ή η δύσπνοια (αναπνευστικά ή καρδιολογικά νοσήματα) μπορεί να είναι τα αίτια της αυπνίας οπότε η αντιμετώπιση της προϋποθέτει την αποτελεσματική τους θεραπεία. Τέλος πρέπει να αναφερθεί και η «παράδοξη αυπνία» κατά την οποία ενώ το άτομο παραπονιέται ότι δεν κοιμάται όταν γίνεται ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (κατά την διάρκεια μελέτης ύπνου) φαίνεται ότι μπαίνει κανονικά σε όλα τα στάδια του ύπνου.
2. Τα προβλήματα ύπνου είναι κληρονομικό;
Σαφή κληρονομικότητα με εξαίρεση σπανιότατες μορφές αυπνίας που εμφανίζονται από την παιδική ηλικία δεν υπάρχει. Αυτό όμως που γνωρίζουμε είναι ότι ασθενείς με αυπνία συχνά έχουν και συγγενείς με παρόμοια προβλήματα ύπνου. Αυτό που τους συνδέει είναι ότι βιώνουν ευκολότερα και συχνότερα το άγχος για καθημερινές καταστάσεις, είναι από τους ανθρώπους που ξυπνούν εύκολα και έχουν ελαφρύ ύπνο (θόρυβοι κλπ), έχουν αυξημένο φόβο για την υγεία τους και πιθανά νοσήματα .
Πολλά άτομα που παρουσιάζουν χρόνια αυπνία έχουν πολλαπλά επεισόδια προσωρινής αυπνίας στο παρελθόν μετά από αγχωτικά επεισόδια ή καθημερινές δυσκολίες που αφήνουν ανεπηρέαστους τους περισσότερους ανθρώπους.
Πρέπει να επισημανθεί ότι η αυπνία είναι συχνότερη στο γυναικείο πληθυσμό γεγονός που μπορεί να οφείλεται στην συχνότερη εμφάνιση διαταραχών συναισθήματος στις γυναίκες καθώς και στις πολλαπλές τους υποχρεώσεις (οικογένεια, επαγγελματική δραστηριότητα, φροντίδα ηλικιωμένων).
3. Έχουν αυξηθεί οι διαταραχές ύπνου με τον covid 19;
Η αρχή της λεγόμενης «καραντίνας», πριν από ένα χρόνο περίπου, έφερε στην επιφάνεια την συχνότερη διαταραχή του ύπνου , το «σύνδρομο ανεπαρκούς ύπνου».
Με απλά λόγια το σύνδρομο αυτό αφορά την αδυναμία πολλών ατόμων να βρουν τις 7-8 ώρες νυκτερινού ύπνου που είναι απαραίτητες για την πλειοψηφία των ανθρώπων.
Η έναρξη του κατ’ οίκον εγκλεισμού στην αρχή είχε το ευεργετικό αποτέλεσμα ότι σε πολλά άτομα δόθηκε η ευκαιρία να κοιμηθούν τις 7-8 ώρες που χρειάζονταν και να ομαλοποιήσουν τους βιολογικούς ρυθμός καθώς και την σωματική τους ευεξία.
Η παράταση βέβαια της καραντίνας , η συνεχής ενημέρωση για τον «αόρατο» και επικίνδυνο εχθρό άρχισε σιγά-σιγά να επιδρά στον ψυχικό μας κόσμο δημιουργώντας σε άλλοτε άλλο βαθμό συναισθήματα άγχους ή/και κατάθλιψης. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι πρώτες μελέτες για τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του ύπνου στον γενικό πληθυσμό έδειξαν μείωση του ύπνου βραδέων κυμάτων (ο «βαθύς» ύπνος που ξεκουράζει το σώμα μας) και αύξηση του ύπνου REM (o «ονειρικός» ύπνος που σχετίζεται με το συναίσθημα και την μνήμη μας). Η μείωση του βαθέως ύπνου αποδίδεται στη μείωση της σωματικής άσκησης.
Η όποια επιτρεπόμενη σωματική άσκηση της περιόδου εγκλεισμού είναι σαφές ότι δεν μπορεί να συγκριθεί με την σωματική καταπόνηση της καθημερινής ζωής. Από την άλλη μεριά η αύξηση του ονειρικού ύπνου σχετιζόταν με την διαταραχή του συναισθήματος από τα πρωτόγνωρα γεγονότα. Το άγχος, η αβεβαιότητα και ο φόβος έβρισκαν μια βαλβίδα εκτόνωσης στην φάση του REM ύπνου.
Έρευνες έδειξαν μια μεταβολή στην συχνότητα ενθύμησης των ονείρων και της εμφάνισης δυσάρεστων ονείρων ή εφιαλτών. Κυρίαρχες λέξεις στο περιεχόμενο των ονείρων ήταν ο «φόβος μόλυνσης από τον ιό», «τήρηση αποστάσεων», «κίνδυνος νοσηλείας και θανάτου» καθώς και «φόβος απώλειας αγαπημένων προσώπων». Το σενάριο των ονείρων αφορούσε καταστάσεις εναγώνιας προσπάθειας αποφυγής πιθανής έκθεσης στον ιό ή εικόνες νόσησης και αγωνίας. Ενίοτε οι νυχτερινοί εφιάλτες ήταν τόσο έντονοι ώστε να οδηγούν σε πολλαπλές αφυπνίσεις από τον νυχτερινό ύπνο και αδυναμία συνέχισης του ύπνου.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό της παράτασης του εγκλεισμού ήταν η μεταβολή των ωραρίων ύπνου. Πολλά άτομα άρχισαν να κοιμούνται πολύ αργά (3-4 το πρωί) και να ξυπνούν αργά το μεσημέρι. Βασικό χαρακτηριστικό ήταν η ενασχόληση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με χρήση των σύγχρονων ηλεκτρονικών συσκευών (κινητά, υπολογιστές) ή η παρακολούθηση ταινιών στην τηλεόραση μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες.
Αποτέλεσμα αυτής της παθολογικής συνήθειας ήταν οι μεταβολές στο βιολογικό ρολόι, συγκεκριμένα της έκκρισης της βασικής ορμόνης που προάγει τον ύπνο , της μελατονίνης. Η τελευταία ονομάζεται και «ορμόνη του σκότους» καθότι η παραγωγή της προϋποθέτει την ύπαρξη σκότους κάτι που δεν μπορεί να γίνει όταν κανείς βρίσκεται συνεχώς μπροστά στην οθόνη ενός κινητού ή υπολογιστή.
Το φαινόμενο αυτό πήρε μεγάλες διαστάσεις και στα παιδιά -εφήβους δημιουργώντας τους προβλήματα κατά την ημέρα στην τηλεκπαίδευση ή άλλες δραστηριότητας λόγω υπνηλίας και κόπωσης.
Ήταν απολύτως αναμενόμενο ότι πολύ σύντομα η έντονη ψυχική καταπόνηση και τα παθολογικά ωράρια ύπνου θα οδηγούσαν στην αυπνία. Όλο και περισσότερα άτομα εμφάνιζαν δυσκολία στην έλευση ή/και διατήρηση του ύπνου.
Τον τελευταίο καιρό μάλιστα εισήχθη ένας νέος ιατρικός όρος για την χρόνια αϋπνία σχετιζόμενο με το άγχος/διαταραχές λόγω της πανδημίας COVID-19 (Coronosomnia, κορονο- αϋπνία).
Ανεξάρτητα από την ώρα που προσπαθούσαν να κοιμηθούν (σε φυσιολογική ώρα δέκα με έντεκα το βράδυ ή πολύ αργότερα λόγω ενασχόλησης με ηλεκτρονικές συσκευές) η αυπνία άρχισε να γίνεται όλο και συχνότερη.
Το πιο ανησυχητικό ήταν το γεγονός ότι πολλά άτομα με αυπνία φοβούμενοι ή μη μπορώντας να συμβουλευθούν έναν ειδικό ιατρό ύπνου κατέφευγαν σε μη επιτρεπτές λύσεις όπως την χρήση αλκοόλ ως υπναγωγού ή χρήση αγχολυτικών, υπναγωγών ή αντικαταθλιπτικών φαρμάκων χωρίς ιατρική παρακολούθηση. Αυτές οι επιλογές οδήγησαν πολλούς συνανθρώπους μας σε επιδείνωση των προβλημάτων ύπνου αλλά και σε παρενέργειές λόγω των λανθασμένων αυτών επιλογών.
Οι διαταραχές ύπνου που αυξάνονταν με γρήγορο ρυθμό όσο η κατάσταση συνεχιζόταν οδήγησαν σε παθολογικές συμπεριφορές μέσα στη μέρα.
Ο θυμός,η ευερεθιστότητα ,οι περίοδοι μελαγχολίας ή κατάθλιψης οδήγησαν όπως ήταν φυσικό σε προβλήματα στις ενδοοικογενειακές , επαγγελματικές και κοινωνικές σχέσεις.
Ακόμη και όταν έγινε άρση των μέτρων και την ανακοίνωση των ελπιδοφόρων μηνυμάτων για το εμβόλιο πολλά από τα προβλήματα ύπνου συνεχίσθηκαν ή άργησαν να αποκατασταθούν. Η άσκοπη χρήση φαρμάκων χωρίς ιατρική παρακολούθηση συνεχίσθηκε όπως πολύ καθαρά φαίνεται και από τις μετρήσεις τέτοιων ουσιών στα λύματα των πόλεων.
4. Υπάρχει θεραπεία κατά της αυπνίας;
Το βασικότερο θέμα στην αντιμετώπιση της αυπνίας είναι η αναζήτηση ιατρικής βοήθειας από ειδικό ιατρό ύπνου πριν το πρόβλημα χρονίσει και ο ασθενής πέσει σε έναν φαύλο κύκλο που δύσκολα αντιμετωπίζεται.
Είναι σημαντικό να τηρούνται οι κανόνες υγιεινής ύπνου (να κοιμόμαστε γύρω στις 11 το βράδυ, να αποφεύγουμε χρήση ηλεκτρονικών συσκευών όπως κινητά -υπολογιστές πριν τον ύπνο καθότι εκπέμπουν φως και εμποδίζουν την έκκριση μελατονίνης, αποφυγή έντονης σωματικής καταπόνησης ή βαρέων γευμάτων 3-4 ώρες πριν την ώρα ύπνου, κατάλληλη θερμοκρασία και φωτισμός υπνοδωματίου κλπ).
Σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της αυπνίας έχει η γνωσιακή και συμπεριφορική ψυχοθεραπεία που γίνεται από ειδικό ψυχολόγο.
Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία της ψυχοθεραπείας είναι να μάθει ο ασθενής να αποβάλει την συχνή ενασχόληση με το πρόβλημα του ύπνου του κατά την μέρα (σε κάθε του συζήτηση και με κάθε ευκαιρία) διότι το μόνο που καταφέρνει είναι να μπλέκει σε έναν χειρότερο φαύλο κύκλο και να ανησυχεί όλο και περισσότερο.
Σίγουρα σε κάποιο σημείο της πορείας είναι αναγκαία η χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής ώστε να σπάσει ο φαύλος κύκλος της σκέψης που «συνεχώς τρέχει», αλλά αυτό θα πρέπει να γίνει μετά από εξέταση από ειδικό ιατρό ύπνου. Η χειρότερη επιλογή είναι να λαμβάνει ο ασθενής από μόνος του φάρμακα (συμβουλές άλλων κλπ) διότι αυτό θέτει σε κίνδυνο την υγεία του.
5. Είναι φυσιολογικό να βλέπουμε εφιάλτες;
Ο ονειρικός ύπνος (ύπνος REM-Rapid eye movement sleep) είναι ένα ιδιαίτερο και ξεχωριστό στάδιο του ύπνου μας κατά το οποίο όλο μας το σώμα είναι παράλυτο ενώ ο εγκέφαλος έχει την ίδια δραστηριότητα με την εγρήγορση. Εάν το σώμα δεν ήταν παράλυτο θα μπορούσε να γίνει διαδραματισμός των ονείρων.
Όλοι βλέπουμε όνειρα τα οποία άλλοτε θυμόμαστε και άλλοτε όχι.
Η ενθύμηση των ονείρων αφορά τον λεγόμενο πρωινό ύπνο καθότι ο μεγαλύτερος κύκλος ονειρικού ύπνου είναι προς το τέλος της νύχτας , λίγο πριν ξυπνήσουμε.
Ο REM ύπνος είναι ιδιαίτερα σημαντικός για την μνήμη και το συναίσθημα μας. Λειτουργεί σαν βαλβίδα εκτόνωσης των συναισθημάτων της ημέρας. Σε περιπτώσεις έντονων διαταραχών του συναισθήματος (άγχος κλπ) όλοι μας μπορεί να βλέπουμε εφιάλτες χωρίς αυτό να μας ανησυχεί.
Η «νόσος των νυκτερινών εφιαλτών» αναφέρεται στην περίπτωση σχεδόν καθημερινής εμφάνισης εφιαλτών με επακόλουθη δυσκολία στην έλευση του ύπνου κάτι που επιδρά αρνητικά στην ποιότητα του ύπνου και ζωής μας. Σε αυτές της περιπτώσεις είναι αναγκαία η αναζήτηση βοήθειας από ειδικό ιατρό ύπνου.
Κέλλυ Βρανάκη
Contact me @:
Instagram: https://www.instagram.com/story_kelling/
Facebook: https://www.facebook.com/Story_kelling-929217863902546/
