Το άγχος είναι εκείνη η αίσθηση επικείμενου κινδύνου, ένα καμπανάκι που χτυπά στον οργανισμό ή στο μυαλό μας, ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά. Μπορεί να βιωθεί με πολλούς τρόπους, σε επίπεδο σωματικό αλλά και σκέψης. Μούδιασμα, αυξημένοι καρδιακοί παλμοί, υπέρπνοια, πλάκωμα στο στήθος, εφίδρωση, ναυτία, προβλήματα εντέρου, είναι μερικές από τις σωματικές του εκδηλώσεις.
Γράφει η κλινική ψυχολόγος Δήμητρα Ζάφειρα
Ποτέ δεν εμφανίζεται μόνο! Συνήθως συνοδεύεται από αρνητικές σκέψεις, αίσθηση απώλειας ελέγχου στα πράγματα, συναισθήματα φόβου και πανικού, απαισιοδοξία για το μέλλον.
Το επίμονο, μακροχρόνιο άγχος μπορεί εντέλει να οδηγήσει σε κατάθλιψη, απόσυρση και μια απεγνωσμένη επιθυμία του ατόμου να γλιτώσει από αυτό που δεν μπορεί να διαχειριστεί.
Οι ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές είναι πράξεις καταναγκαστικής φύσεως που το άτομο ακούσια και ασυνείδητα υιοθετεί για να ξεφύγει από το άγχος του. Το σεξ, το φαγητό, το αλκοόλ, οι ουσίες μπορούν να συνδεθούν λανθασμένα με τη διαφυγή από το άγχος, λόγω της πρόσκαιρης ανακούφισης ή αποπροσανατολισμού που μπορεί να προσφέρουν. Έτσι για λίγο μπορεί να έχεις την αίσθηση ότι το άγχος παραμερίζεται και αντικαθίσταται από άλλες αισθήσεις.
Ωστόσο, για να διατηρήσει μια συμπεριφορά τον καταπραϋντικό της χαρακτήρα πρέπει να την επαναλαμβάνεις δυστυχώς πιο συχνά και για μεγαλύτερα διαστήματα, σε σημείο που γίνεται τελικά δυσλειτουργική και ανίκανη να σε ηρεμήσει.
Με το χρόνο, το παρορμητικό φαγητό, το ποτό, το σεξ ή οι ουσίες γίνονται παρορμητικές συμπεριφορές που συνιστούν από μόνες τους ένα επιπρόσθετο πρόβλημα και μια επιπλέον πηγή άγχους και στρες.
Το πρέπει να πω ή να φάω για να ηρεμήσω ή να τα βγάλω πέρα, είναι μόνο μερικές μορφές ψυχαναγκασμών. Υπάρχουν και πιο λεπτές εκφάνσεις, όπως συγκεκριμένες κινήσεις, μετρήματα ή τελετουργικά (ανάσες, τικ κ.τ.λ.) που το άτομο νιώθει ότι πρέπει να επαναλαμβάνει ακούσια, για να διαχειριστεί την πραγματικότητα όταν τη νιώθει απειλητική.
Αυτές οι συμπεριφορές γίνονται πρόβλημα, όταν επηρεάζουν την καθημερινότητα του ατόμου, κι όταν πια έχουν συνδεθεί -λανθασμένα- στο μυαλό ως άμυνα στο άγχος και δεν μπορεί το άτομο να τις εγκαταλείψει. Κάτι τέτοιο οδηγεί σε περαιτέρω προβλήματα στις σχέσεις, στην εργασία, στην καθημερινότητα.
Το άτομο θα προσπαθήσει ανεπιτυχώς να τις ελέγξει, να τις αρνηθεί και να τις κρύψει, νιώθοντας περισσότερο άγχος και μέσα σε όλα, ντροπή. Δεν είναι πια ελεύθερο!
Αυτό που κάνουμε στη θεραπεία είναι ότι αναγκάζουμε όλη αυτή την απροσδιόριστη και ανεξήγητη (ακόμα) εσωτερική αναταραχή να έρθει στην επιφάνεια. Μιλώντας και εξερευνώντας τις σκέψεις και τα συναισθήματα του ατόμου, αρχίζουμε και προσεγγίζουμε ένα “υλικό” που έχει μείνει κρυμμένο και ασυνείδητο για αρκετό καιρό.
Ένα αγχώδες φορτίο που εμφανίζεται μασκαρεμένο μέσα από το άγχος και τους ψυχαναγκασμούς, γιατί πολύ απλά ζητάει κι αυτό την επίλυσή του! Έτσι, συναισθηματικές συγκρούσεις, επίπονες αναμνήσεις, δύσκολα συναισθήματα ή τραυματικές εμπειρίες, μπορούν πλέον να “μιληθούν”, να τα κοιτάξουμε στα μάτια.
Το άγχος τότε αρχίζει να αποκτά νόημα, να μη φαίνεται ανεξήγητο όπως στην αρχή, άρα και πιο τρομακτικό.
Το άγχος τότε αρχίζει να συνδέεται με ό,τι έχει ξεχαστεί, απωθηθεί ή παραπέσει μέσα μας, γιατί όταν συνέβη δεν είμασταν ικανοί να το διαχειριστούμε. Το να μιλάμε για πράγματα που είναι τρομακτικά ή μας προκαλούν σύγχυση ή φόβο σίγουρα ακόμα κι αν αυτά δεν επιλύονται, έχουμε έναν άλλο έλεγχο πάνω σε αυτά και μια καινούργια κατανόηση.
Ό,τι ήταν ασυνείδητο και προκαλούσε άγχος, γίνεται πλέον συνειδητό, εμφανές, άρα αρχίζουμε να το κατανοούμε. Αυτό μπορεί να φέρει μεγάλη ανακούφιση σε ένα άτομο που νόμιζε πριν ότι κάτι πολύ άσχημο συμβαίνει με αυτόν και τη ζωή του.
Με το χρόνο η θεραπευτική σχέση και το πλαίσιο της θεραπείας γίνονται ο ασφαλής χώρος όπου καθένας μπορεί να “ακουμπήσει” τους σκοτεινότερούς του φόβους, τις πιο επώδυνες αναμνήσεις, τις ανησυχίες του για τη ζωή, αλλά αυτή τη φορά να μην τις αποφύγει, ούτε να καταφύγει αμυντικά σε παρορμήσεις ή ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές για να γλιτώσει από αυτά.
Ο εχθρός είναι πιο επικίνδυνος όταν είναι αόρατος‧ όταν τον έχετε πλέον ξεσκεπάσει και με τη βοήθεια ενός θεραπευτή δεν είστε πια μόνοι απέναντί του, τότε είστε κύριοι του άγχους σας, το κατέχετε!
Μέσα στη θεραπεία θα καταλάβετε, επίσης, τη σημασία των παρορμητικών ψυχαναγκασμών και πως τους χρησιμοποιούσατε ως τώρα.
Θα καταλάβετε ότι η αμυντική τους φύση από ένα σημείο και μετά γίνεται η ίδια ανησυχητική και παθολογική, κι ότι τελικά δε βοηθάει να καταφεύγουμε σ’αυτές τις συμπεριφορές, γιατί μέσα σε όλα μας απομακρύνουν από το να συναντηθούμε με αυτό που μας αγχώνει.
Όταν συναντώ ένα άτομο που αναφέρει ότι προβληματίζεται για παρορμήσεις και ψυχαναγκασμούς που δεν μπορεί να ελέγξει, αναρωτιέμαι τι άγχη και ανησυχίες κρύβονται πίσω από αυτά.
Ακούγοντας προσεκτικά και κατανοώντας τη συναισθηματική του κατάσταση, φωτίζω σιγά σιγά αυτό που το άτομο δεν ήταν έτοιμο ακόμα να δει ή να συζητήσει. Και τότε ένα υπέροχο ταξίδι ξεκινά, για άλλους πιο σύντομο και για άλλους πιο βραχύπνοο, αλλά σίγουρα απελευθερωτικό!
